Op 26 september 1960 was het eerste presidential debate in de Verenigde Staten dat live werd uitgezonden op televisie. Vicepresident Richard Nixon ging in debat met senator John F. Kennedy. Het debat werd live gevolgd door 70 miljoen Amerikanen. De impact van televisie veranderde de manier waarop presidentiële campagnes gevoerd zouden worden. Vóór 1960 waren er kandidaten die debatteerden en er waren kandidaten die op televisie verschenen. Er waren kandidaten die in het openbaar verschenen op vooraf afgesproken evenementen of die per trein door het land trokken om kiezers te ontmoeten. Maar de meeste kiezers hadden nooit de kans gehad om kandidaten in het echt te zien. Televisie bracht de kandidaten bij mensen in de huiskamer.
Toen Nixon arriveerde voor het debat, zag hij er ziek uit. Hij was kort ervoor in het ziekenhuis opgenomen geweest vanwege een knieblessure. De vicepresident blesseerde opnieuw zijn knie toen hij het tv-station binnenkwam. Nixon weigerde door de organisatie geregelde visagie. Kennedy weigerde ook, maar liet zijn eigen team zijn make-up doen net voordat het debat begon. Hij was bovendien gebruind van het campagne voeren in de zuidelijke staten. Het resultaat was dat Kennedy er goed uitzag, terwijl Nixon bleek en vermoeid oogde.
Peilingen
De volgende dag toonden peilingen aan dat Kennedy volgens de televisiekijkers het debat had gewonnen en de lichte favoriet was geworden voor de verkiezingen. Er waren dat najaar nog drie andere debatten tussen Nixon en Kennedy waar we doorgaans veel minder over horen, omdat de impact minder groot was. Een gezondere Nixon werd geacht er twee te hebben gewonnen en het laatste debat was een gelijkspel. De laatste drie debatten werden echter door 20 miljoen minder mensen bekeken dan het debat in september.. Kennedy versloeg Nixon in november met een nipte voorsprong.
In 1963 werd in Nederland het eerste televisiedebat tussen de lijsttrekkers voor de Tweede Kamerverkiezingen georganiseerd. In een reeks van vier uitzendingen, verspreid over twee weken en drie omroepen, kregen politici de kans om elkaar aan de tand te voelen onder leiding van de hoofdredacteur van Elsevier, Ferry Hoogendijk. Helaas zijn er geen beelden bewaard gebleven van deze debatten. Op 22 maart 1966, aan de vooravond van de verkiezingen voor de Provinciale Staten, traden de fractievoorzitters van de vijf grootste partijen in een speciale uitzending van AVRO’s Televizier. Dit debat is de geschiedenis ingegaan als ‘het klasje van Hoogendijk’ omdat de lijsttrekkers naast elkaar in schoolbankjes zaten. Daar zijn nog wel beelden van bij Beeld en Geluid in Hilversum.
60 jaar later
Deze week was er in internationaal perscentrum Nieuwspoort een lezing door mijn goede vriend Willem Post, getiteld ‘De moord en de mythe: John F. Kennedy 60 jaar na dato’. Bijna honderd aanwezigen, van wie velen nog weten waar ze waren toe ze voor het eerst hoorden over de moordaanslag, luisterden aandachtig naar de historicus en publicist over de legacy van JFK, de man die dankzij televisie president van Amerika werd.
Sinds 1963 is 22 november een historische dag. Op die dag werd president John F. Kennedy vermoord in de stad Dallas, Texas. Al jaren lees en bekijk ik alles wat los en vast zit over de moord op John F. Kennedy op vrijdagmiddag 22 november 1963, toen hij nog geen drie jaar president was. lk raakte al jong gefascineerd door JFK’s charisma en verdiepte me door de jaren heen in zijn tijd. Bijna tien jaar geleden bezocht ik de plaats delict: Daley Plaza, waar een kruis op het wegdek is geschilderd op de plek waar de eerste kogel insloeg.
De John F. Kennedy Presidential Library, met veel informatie over zijn leven, staat in Boston, Massachusetts, waar hij zijn politieke carrière begon. Maar ook in de Texas School Book Depository, van waaruit Lee Harvey Oswald op Kennedy schoot, is een interessant museum gevestigd, waar veel te leren valt over de moord, wat eraan voorafging en wat erop volgde en over de vele complottheorieën die nog altijd de ronde doen, maar ook over zijn nalatenschap. Hoe JFK opkwam voor de rechten van donkere Amerikanen. Hoe hij een impuls gaf aan de ruimtevaart en aan kunst en cultuur.
Impact debatten
Kennedy is dus de man die ons heeft duidelijk gemaakt hoe groot de impact van verkiezingsdebatten op televisie kan zijn. Daar zijn vele voorbeelden van. In 1980 nam voormalig filmacteur Ronald Reagan het op tegen zittend president Jimmy Carter. Met oneliners als ‘there you go again’ wist hij het debat te winnen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 in Nederland bleek dat ook Diederik Samsom de kracht van die zin had begrepen, toen hij tegen Mark Rutte zei: “Nou doet u het weer.”
Debatten kunnen een kandidaat maken of breken. Ronald Reagan is vaak omschreven als ‘the great communicator’. En terecht. De camera hield van Reagan en als acteur kende hij als geen ander de kracht en de macht van televisie. In 1984, het jaar van zijn herverkiezing, was de president oppermachtig in het debat met zijn Democratische uitdager Walter Mondale. Henry Trewhitt, journalist van The Baltimore Sun, stelde in het debat de leeftijd van Reagan (toen 73) aan de orde, op dat moment de oudste president ooit in de geschiedenis van de VS. Hij refereerde daarbij aan president John F. Kennedy, die tijdens de Cubacrisis dagenlang moest onderhandelen met maar weinig slaap. ‘Is there any doubt in your mind that you would be able to function in those circumstances?’ Reagan: ‘Not at all. And I want you to know that I will not make age an issue of this campaign. I am not going to exploit for political purposes my opponent’s youth and inexperience.’ Het publiek bulderde van het lachen. Ook de Democratische presidentskandidaat Walter Mondale (toen 56) kon niet anders dan meelachen. En terwijl Reagan een slokje water nam, wist hij dat hij met deze grap een belangrijk wapen uit handen van zijn tegenstanders had geslagen.
Kaagbaan
De laatste weken wordt in Nederland gesuggereerd dat verkiezingsdebatten inhoudelijker moeten. Pieter Omtzigt zou zelfs getwijfeld hebben of hij er wel aan deel moet nemen. Het mag een wens van sommige politici zijn, maar in een debat is de kracht van oneliners en goede voorbeelden enorm. Ik kan me niet voorstellen dat de deelnemers aan debatten zich daar niet goed op voorbereiden. Geert Wilders (PVV) is er een meester in. Toen hij in de vorige Tweede Kamercampagne vertelde dat, de zich als groen profilerende, Sigrid Kaag (D66) zoveel had gevlogen dat Schiphol de Kaagbaan zelfs naar haar had vernoemd, wist iedereen dat dat niet waar was, maar hij scoorde er wel punten mee.
Op 22 november zijn de verkiezingen en voor Nederland kan dat een historische dag worden. Niet alleen omdat het dan precies zestig jaar is na de moord op John F. Kennedy, maar omdat we dan weten welke politici de kiezers het meest overtuigd hebben. De televisiedebatten zullen daar een belangrijke rol in spelen.
Frits Huffnagel, mede-oprichter van Castro Communicatie